Psychose

Een psychose is een toestand waarbij iemand zijn grip op de realiteit kwijt is. Hij ziet of hoort soms dingen die er niet zijn (hallucinaties) en is overtuigd van bepaalde ideeën die niet kloppen (wanen). Op deze pagina lees je alles over de symptomen, diagnose en behandeling.

Mijn patiënt doorverwijzen

Symptomen uitklapper, klik om te openen

Een psychose begint vaak met niet-specifieke klachten. Iemand verandert bijvoorbeeld in zijn gedrag, lijkt niet langer geïnteresseerd in sociale contacten en wordt minder actief. Vervolgens wordt hij bijvoorbeeld achterdochtig, hoort stemmen, hallucineert en kan niet meer helder denken.

Voorstadium van psychose

In het voorstadium van een psychose komen vaak klachten voor als:

• verminderde aandacht en concentratie
• verminderde motivatie
• slaapstoornissen
• angst
• prikkelbaarheid
• minder helder kunnen nadenken
• sociaal terugtrekken
• achterdochtige ideeën
• bijzondere zaken waarnemen
• achteruitgang in het functioneren

Deze symptomen kunnen soms vanzelf weer verdwijnen zonder over te gaan in een psychose.

Symptomen van psychose

Als er een daadwerkelijke overgang naar een psychose plaatsvindt (transitie) dan zijn er symptomen die onder te verdelen zijn in drie groepen:

• Hallucinaties: een waarneming zonder dat er een externe prikkel is. Gehoorshallucinaties komen het meest voor, bijvoorbeeld het horen van stemmen.
• Wanen: ideeën of overtuigingen die absoluut niet in overeenstemming zijn met algemeen geaccepteerde ideeën of opvattingen. Voorbeelden zijn: achtervolgingswaan, vergiftigingswaan of grootheidswaan.
• Desorganisatie: een onvermogen om orde aan te brengen. Dit kan zowel zijn in het handelen (dingen die eerder altijd goed lukten, zoals de tafel dekken of je administratie doen, lukken niet meer), denken (iemand springt van de hak op de tak en is daardoor moeilijk te volgen) en voelen (huilen of lachen op momenten die andere mensen niet begrijpen).

Oorzaken uitklapper, klik om te openen

Wat is een psychose?

Vaak merkt de omgeving dat er ‘iets aan de hand is’. Een jong volwassene verandert bijvoorbeeld in zijn of haar gedrag, lijkt niet langer geïnteresseerd in sociale contacten en wordt minder actief. Vervolgens wordt hij of zij bijvoorbeeld achterdochtig, hoort stemmen en kan niet meer helder denken. Er is dan sprake van een psychose.

Stoornissen

Psychoses kunnen voorkomen bij allerlei ziektes, zoals een te snel werkende schildklier of de ziekte van Parkinson. Daarnaast kunnen ze ontstaan bij drugsgebruik. De meest voorkomende stoornissen met kwetsbaarheid voor psychoses zijn:

• Schizofrenie is een ziekte waarbij iemand problemen heeft met het verwerken van informatie en vaak zogenaamde negatieve symptomen heeft, zoals weinig spreken, weinig initiatief tonen, of weinig energie hebben.
• Depressie is een stemmingsstoornis, gekenmerkt  door een verlaagde, sombere stemming en plezierverlies.
• Bipolaire stoornis is een stemmingsstoornis. Naast depressies zijn er vaak manieën: periodes met een overdreven vrolijke of uitgesproken prikkelbare stemming.

Oorzaken psychose

Er is niet één oorzaak van psychose: het is een combinatie van erfelijke factoren en ongunstige omgevingsfactoren (nature en nurture). Er zijn 3 groepen mensen bij wie de kans op het krijgen van psychotische stoornissen (vooral schizofrenie en bipolaire stoornissen) vergroot is:

• Mensen bij wie eerste- of tweedegraads familieleden schizofrenie of een bipolaire stoornis hebben. Er zijn waarschijnlijk meer dan honderd genen betrokken bij de erfelijke aanleg voor psychotische stoornissen.
• Mensen met een bepaalde genetische afwijkingen, zoals het 22q11-syndroom of Klinefelter (XXY-syndroom).
• Mensen met veel risicofactoren vanuit de omgeving, zoals complicaties rondom de geboorte, ernstig trauma op jonge leeftijd, drugsgebruik, of opgroeien in een grote stad.

De rol van dopamine bij psychose

Dopamine is een boodschapperstof in de hersenen, met een belangrijke rol bij de signaalverwerking en de betekenisgeving. Deze stof markeert wat belangrijk is en dus meer betekenis moet krijgen. We weten dat er meer dopamine aangemaakt wordt tijdens een psychose. Zaken die gewoonlijk niet gemarkeerd zouden worden omdat ze niet belangrijk zijn, worden nu wel belangrijk gevonden. Het gevolg hiervan is dat iemand door teveel aan dopamine overprikkeld raakt omdat hij/zij teveel zogenaamd belangrijke informatie te verwerken krijgt.

Psychose bij kinderen

We weten dat bepaalde groepen kinderen een groter risico hebben op het ontwikkelen van een psychose:

• kinderen met een autisme spectrum stoornis
• kinderen met bepaalde genetische syndromen, zoals het 22Q11 deletie syndroom
• kinderen die langere tijd stemmen horen en daar last van hebben
• kinderen met een eerstegraads familielid met een psychotische stoornis.

Voor deze kinderen is het dus extra belangrijk om risicofactoren en stressfactoren uit de omgeving zo beperkt mogelijk te houden: geen drugsgebruik, voldoende nachtrust, een goed dag-nacht ritme, goede dagstructuur.

Onderzoek en diagnose uitklapper, klik om te openen

Door psychiatrisch onderzoek bekijken we of er sprake is van een psychotische stoornis. Indien nodig doen we aanvullend onderzoek.

Er zijn poliklinische en (dag)klinische onderzoeksmethoden beschikbaar:

• Lichamelijk onderzoek: bij alle patiënten die verwezen worden, doen we een lichamelijk onderzoek. Vaak is er bij psychiatrische klachten ook sprake van lichamelijke klachten. We kijken onder anderen naar de lichamelijke belastbaarheid en het functioneren van het lichaam.
• Psychiatrisch onderzoek: De psychiater kijkt wat mogelijke oorzaken zijn van de problemen en maakt een inschatting van de ernst.
• Psychologisch onderzoek: psychologisch onderzoek gebeurt vooral bij de jongere patiënten. Dit onderzoek is verdeeld over twee dagen. De psycholoog meet het IQ en brengt de persoonlijkheid in kaart.
• Gezinsdiagnostiek: wanneer er sprake is van een verstoorde relatie geven wij uw familie handvatten om met de problemen om te gaan.

Behandeling uitklapper, klik om te openen

De behandeling van psychose begint met een behandelplan.  Daarin leggen wij samen met de patiënt vast welke doelen we nastreven en hoe we daar naartoe werken. Onze poliklinische behandeling bestaat in ieder geval uit een aantal gesprekken. Behandelingen die wij doen zijn:

• Psycho-educatie: Psycho-educatie is een goede, gestructureerde uitleg over de betrokken aandoening en de behandeling daarvan. Er bestaat ook een module psycho-educatie bij depressie.
• Psychotherapie (gesprekstherapie): Op de stemmenpoli leren wij onze patiënten door psychotherapeutische behandeling om te gaan met de stemmen. Dit kan bijvoorbeeld door middel van cognitieve gedragstherapie.
• Gezins- en relatiegesprekken: Tijdens het gehele behandeltraject spreken wij ook met uw naaste betrokkenen
• Medicijnen bij psychotische stoornissen: Afhankelijk van welke klachten het ergst zijn, kunt u behandeld worden met bijvoorbeeld antipsychotica, antidepressiva, een stemmingsstabilisator of een combinatie hiervan. Lees meer over medicijnen bij psychotische stoornissen.
• ECT (electroconvulsietherapie): ECT is een behandelmethode voor stemmingsstoornissen. We passen het vooral toe bij depressie. ECT kan ook worden toegepast bij de psychotische stoornis 'bipoalaire stoornis', waarbij de stemmingsproblematiek voor de reguliere behandeling resistent is gebleken. Lees meer over ECT.
• Zorgprogramma Lijf & Leven: Het zorgprogramma speelt in op de wisselwerking tussen psychiatrische en lichamelijke aandoeningen om zo een verbetering te bewerkstelligen in de kwaliteit van leven voor patiënten met zowel psychiatrische als lichamelijke problematiek. Lees meer over het Zorgprogramma Lijf & Leven.
• Zorgprogramma Stress & Trauma: Het zorgprogramma is gericht op patiënten met therapieresistente bipolaire depressie door onderliggende trauma. Het doel is om de behandeling te verbeteren en veerkracht te herstellen, door aandacht te besteden aan het trauma. Lees meer over het Zorgprogramma Stress & Trauma.

Bij het UMC Utrecht uitklapper, klik om te openen

Wij bieden hoogwaardige zorg aan patiënten met een moeilijk behandelbare psychose en hun familieleden. Samen komen we tot de best passende behandeling. Er zijn poliklinische en (dag)klinische behandelmethoden beschikbaar voor zowel kinderen, adolescenten als volwassenen.

Onze expertise betreft in het bijzonder:

• diagnostiek op de kinderleeftijd
• eerste psychotische episode
• het horen van stemmen
• moeilijk te behandelen psychose
• verhoogde kwetsbaarheid voor psychotische ontwikkeling

In termen van behandeling zijn we gespecialiseerd in:

• zorg voor patiënten met comorbiditeit (psychiatrisch of anderszins)
• Electroconvulsietherapie (ECT)
• trauma-gerichte zorg
• complexe farmacotherapeutische behandeling
• medicatiebijwerkingen
• psychotherapeutische behandeling van medicatieresistente psychose
• middelengebruik & psychose

Lees meer over onze diagnostiek en behandelmethoden.

Relevante links

In Nederland zijn meerdere patiënt- en naastenverenigingen. Deze verenigingen geven voorlichting over de ziekte en ondersteunen bij maatschappelijke zaken. Enkele bekende verenigingen zijn:

• De vereniging Ypsilon is een vereniging van familieleden en naasten van mensen met een verhoogde kwetsbaarheid voor psychose.
• Plusminus is de vereniging van en voor mensen met een bipolaire stoornis en hun naastbetrokkenen.
• De vereniging Anoiksis is een vereniging voor en door mensen met psychosegevoeligheid.
• PsychoseNet is een multideskundig online platform op het gebied van psychosegevoeligheid.
• Stichting van de Wereld organiseert groepscoaching voor professionals met psychosegevoeligheid. Onder leiding van een ervaring coach gaan de deelnemers met elkaar in gesprek over effectieve manieren om met deze gevoeligheid om te gaan, waardoor ambities daar zo min mogelijk door beïnvloed worden. Ook wordt er gekeken naar de drijfveren, talenten en valkuilen van de deelnemers. Op dinsdag 14 mei a.s. start de eerstvolgende cursus. Lees meer

Wetenschappelijk onderzoek

Als academisch ziekenhuis zoeken we altijd naar meer inzicht in de oorzaken van psychose en betere behandelmethoden. Daarom vragen we aan vrijwel alle patiënten en hun naasten om mee te doen aan wetenschappelijk onderzoek. Sommige studies kunnen een direct effect hebben voor deelnemers aan het onderzoek. Andere studies zijn vooral gericht op het opdoen van meer kennis over psychose, om daarmee betere behandelingen te kunnen ontwikkelen.

Lees meer over ons wetenschappelijk onderzoek en deelname.

Zorgprogramma’s

Voor verschillende psychiatrische problemen hebben we zorgprogramma’s ingericht. Binnen die programma’s werken gespecialiseerde teams aan diagnostiek, behandeling en wetenschappelijk onderzoek rond één thema. Psychose is een aandachtsgebied binnen de volgende zorgprogramma’s: 

• Lijf & leven
• GeRichte Interventies bij Psychose (GRIP)
• Middelengebruik & Psychiatrie

Wetenschappelijk onderzoek

Bij het UMC Utrecht doen wij wetenschappelijk onderzoek gerelateerd aan dit ziektebeeld.

• De CLOZIN studie
• Forward onderzoek
• De HAMLETT-studie
• De MELIA studie
• De Prepare studie
• De P-RISK studie

Meer weten uitklapper, klik om te openen

Wat hoort er bij dit ziektebeeld

• Polikliniek Stemming & Psychose
• Verpleegafdeling Stemming & Psychose
• Specialisme Psychiatrie
• Centrum Hersencentrum
• Wetenschappelijke onderzoeken

Zorgkosten

Contact uitklapper, klik om te openen

Het Advies- en aanmeldteam is op werkdagen bereikbaar van 8:00 tot 17:00.