Werkt ‘tripmiddel’ psilocybine bij depressie?

Eén op de vijf mensen krijgt in zijn leven te maken met een depressie. De meeste patiënten hebben baat bij behandelingen als psychotherapie, medicatie, of een combinatie hiervan. Maar er is ook een groep voor wie behandelingen niet of onvoldoende werken. Psilocybine, een psychedelische, bewustzijns-veranderende stof uit bepaalde paddenstoelen, wordt in de media steeds vaker genoemd als dé oplossing bij psychiatrische problemen. Psychiater Metten Somers van het UMC Utrecht onderzoekt psilocybine bij moeilijk behandelbare depressies en is hoopvol, maar benadrukt: “We hebben nog niets bewezen.”

Een nieuwe blik op psychedelica 

Metten heeft al langer interesse in de mogelijke rol van psychedelische ervaringen in de behandeling van psychiatrische problemen. Maar, tijdens zijn opleiding tot psychiater (2004-2010) was onderzoek hiernaar nog niet bespreekbaar. “Toen werd me duidelijk hoe groot het taboe rondom psychedelica was. Ik vond het jammer dat we hier niets mee deden in de psychiatrie.” Maar langzaam veranderde de houding van de wetenschap. “We hoopten dat we steeds beter konden verklaren wat er in het brein gebeurt. Maar de vooruitgang in de psychiatrie stond stil. Daardoor ontstond er weer interesse in oudere middelen. Rond 2016 leek er iets te veranderen. Er kwamen nieuwe studies over de mogelijke toepassing van psychedelica in de psychiatrie uit. Tegelijkertijd groeide de maatschappelijke belangstelling. Ook bleken de risico's van psychedelica veel minder groot dan gedacht. De klassieke psychedelische middelen zoals psilocybine zijn bijvoorbeeld niet verslavend.” 

Zo ziet een begeleide sessie met psychedelische middelen eruit 

Een ziekenhuiskamer, maar dan minder steriel: er hangt een Van Gogh-replica aan de muur, er zijn sfeerlichten, kussens, planten, boeken en een bed. Hier, in het UMC Utrecht, ‘trippen’ deelnemers onder begeleiding van twee getrainde therapeuten. “Vooraf bereiden we de sessie zorgvuldig voor,” legt Metten uit. “Deelnemers krijgen een hoge, middelmatige of lage dosering psilocybine, door loting toegewezen. Zowel de deelnemer als de onderzoeker weten niet welke van de drie ze krijgen. De deelnemer draagt een oogmasker en luistert via een koptelefoon naar een speciaal samengestelde afspeellijst, die de deelnemer door de fases van een psychedelische ervaring meeneemt.” Een sessie duurt meestal zes tot acht uur. De therapeuten blijven er voortdurend bij. “Een psychedelische ervaring kan ingrijpend zijn. Daarom is een veilige omgeving belangrijk. Soms brengt het nieuwe inzichten of een verandering van perspectief.”  

Na de sessie volgen gesprekken. “We reconstrueren de ervaring samen met de deelnemer. Welke thema's kwamen voorbij in de ervaring van de deelnemers? Wat raakte hen? Ook ná de ervaring is goede begeleiding belangrijk, juist ook voor de mensen die geen baat bij de behandeling blijken te hebben. Zij kunnen teleurstelling of andere vervelende gevoelens ervaren.” Een aantal weken daarna volgt een tweede psilocybine sessie, opnieuw met uitgebreide begeleiding. In totaal duurt deelname een jaar. Metten is onder de indruk van de inzet van deelnemers. “Ik vind het heel dapper hoe deze mensen zich committeren, want ze hebben vaak al veel geprobeerd. Het voelt ook als een grote verantwoordelijkheid om hen goed te begeleiden."  

Veelbelovend eerder onderzoek 

Het onderzoek in het UMC Utrecht bouwt voort op eerder internationaal onderzoek dat veelbelovende resultaten opleverde: bij bijna dertig procent van de deelnemers die 25 milligram psilocybine kregen, verdwenen de depressieve klachten tijdelijk volledig. Dat is de hoogste van de drie dosering die getest werden, een hoeveelheid die bij de meeste mensen een intense ervaring opwekt. Het is uniek dat deze groep deelnemers in zo'n korte tijd hun klachten kwijtraakten, voor een groot deel aanhoudend en al na een éénmalige toediening. De vraag is nu: blijven die resultaten overeind, ook bij grotere groepen en op lange termijn? Metten’s team is onderdeel van een groter internationaal onderzoek, gesponsord door het bedrijf Compass Pathways. Ook de Verenigde Staten, Canada, het Verenigd Koninkrijk en een aantal andere Europese landen doen mee. In Nederland neemt naast het UMC Utrecht ook het UMCG deel. Het UMC Utrecht werkt samen met het LUMC. “We moeten met dit onderzoek de effectiviteit en veiligheid goed in kaart brengen.” 

Geen wondermiddel 

Dus: hebben we over een paar jaar een effectieve behandeling voor moeilijk behandelbare depressie? Metten is voorzichtig. “In de media domineren berichten over het positieve effect van psychedelica. Maar psilocybine is geen wondermiddel. We moeten geen valse hoop wekken,” benadrukt hij. Samen met collega's schreef hij daarom vanuit het Platform Psychedelica in de Psychiatrie, van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, een stuk om GGZ-professionals handvatten te bieden als ze vragen over psychedelica krijgen in de spreekkamer. Hierin kunnen zorgverleners allerlei informatie vinden over de huidige status van psychedelica in de psychiatrie. “Een behandeling met psilocybine is vooralsnog alleen mogelijk binnen wetenschappelijk onderzoek, waarbij allerlei onderzoekscriteria maken dat sommige mensen niet mee kunnen doen. Zo kunnen bijvoorbeeld mensen die het afgelopen jaar op eigen initiatief al eens psilocybine hebben geprobeerd helaas niet meedoen. Het zelf gebruiken van psychedelica als behandeling, zonder professionele begeleiding, brengt risico's met zich mee, en kan klachten zelfs verergeren. Ik raad zelfdokteren daarom sterk af.”  

Nieuwe hoop  

Als het onderzoek van Metten en zijn team succesvol blijkt, kan Compass Pathways registratie aanvragen om psilocybine als behandeling op de markt te brengen. Dat is een ingewikkeld proces. “Het zou geweldig zijn als we iets nieuws kunnen aanbieden aan patiënten bij wie medicijnen en psychotherapie niet hebben geholpen. We willen daarnaast ook onderzoeken of psilocybine behandeling wat kan betekenen voor mensen die nog ernstiger beperkt zijn door hun depressie dan deze patiëntengroep, bijvoorbeeld mensen die zo ondragelijk en uitzichtloos lijden door hun moeilijk behandelbare depressie dat ze euthanasie overwegen.” Een doorbraak in het psilocybine onderzoek zou niet alleen nieuwe hoop bieden aan mensen die alles al geprobeerd hebben, maar zou ook onze kijk op psychiatrische behandelingen blijvend kunnen veranderen.