Een interventie door middel van antimicrobieel rentmeesterschap (die bestond uit voorlichting, motiveren van opinieleiders, audit en feedback) bij patiënten die waren opgenomen met thuis-opgelopen longontsteking, resulteerde in 27 procent minder gebruik van breedspectrum antibiotica. Deze bevindingen werden gerapporteerd door Inger van Heijl en Valentijn Schweitzer die beiden hun doctorstitel ontvingen voor hun (deels gezamenlijk) onderzoek naar methodologie en uitvoering van antimicrobiële rentmeesterschap bij patiënten met longontsteking.

Antibioticaresistentie is een wereldwijde bedreiging voor de gezondheid, met overmatig gebruik van antibiotica als een van de belangrijkste drijvers. Antimicrobieel rentmeesterschap is een strategie die gericht is op het optimaliseren van antibioticagebruik en het primaire doel is om de klinische uitkomsten te optimaliseren en onbedoelde gevolgen van antimicrobieel gebruik (in het bijzonder het ontstaan van antibioticaresistentie) tot een minimum te beperken. In ziekenhuizen wordt een aanzienlijk deel van de antibiotica voorgeschreven voor de behandeling van longontsteking, vaak zonder dat de bestaande behandelrichtlijnen worden gevolgd. Daarom is het verbeteren van de naleving van de richtlijnen bij longontsteking een aantrekkelijk doel van een antimicrobiële rentmeesterschapsinterventie. Zowel de effectiviteit als de veiligheid van dergelijke interventies bij thuis-opgelopen longontsteking zijn echter niet ondubbelzinnig aangetoond in goed gecontroleerde studies.

Interventies verbeteren

De proefschriften van Valentijn Schweitzer en Inger van Heijl (beiden van de afdeling Epidemiologie van Infectieziekten, Julius Centrum, UMC Utrecht) bevatten studies die gericht zijn op het evalueren en verbeteren van antimicrobiële rentmeesterschapsinterventies. Ze onderzochten ook of antimicrobieel rentmeesterschap effectief is bij het verminderen van het gebruik van breedspectrumantibiotica bij patiënten die in het ziekenhuis zijn opgenomen met matig-ernstige longontsteking zonder de uitkomsten voor de patiënt in gevaar te brengen.

Minder antibioticagebruik

Valentijn Schweitzer en Inger van Heijl onderzochten een veelzijdige antimicrobiële rentmeesterschapsinterventie gericht op artsen (door het geven van voorlichting, motivering van lokale opinieleiders, prospectieve audit en feedback van antibioticagebruik) in een gerandomiseerde studie in 12 Nederlandse ziekenhuizen naar het correct voorschrijven van antibiotica bij 4.084 patiënten die met matige-ernstige longontsteking waren opgenomen in het ziekenhuis. De interventie resulteerde in 27 procent afname van het aantal behandeldagen met breedspectrumantibiotica in vergelijking met de controleperiode zonder interventie (4,8 versus 6,6 dagen). Er was geen verschil in sterfte tussen interventie en controle (respectievelijk 10,8 en 10,9 procent).

Volgens de onderzoekers suggereren de resultaten van deze studie dat meer patiënten met matige-ernstige longontsteking veilig kunnen worden behandeld met smalspectrum antibiotica. Deze aanpak zal naar verwachting bijdragen aan een vermindering van antimicrobiële resistentie.

Longontsteking

Longontsteking is een lagere luchtweginfectie met een hoge morbiditeit en mortaliteit, die voornamelijk oudere patiënten treft. De meest voorkomende ziekteverwekkers die longontsteking veroorzaken zijn Streptococcus pneumoniae en Haemophilus influenzae, maar bij de meeste patiënten wordt geen ziekteverwekker geïdentificeerd. Het is moeilijk om de ziekteverwekker van thuis-opgelopen longontsteking op het moment van ziekenhuisopname betrouwbaar te bepalen. Daarom starten artsen met een empirische behandeling die is gebaseerd op het concept dat ernstig zieke patiënten direct breedspectrumantibiotica nodig hebben die de grote meerderheid van mogelijke ziekteverwekkers aanpakken, terwijl er bij niet-ernstig zieke patiënten ruimte is om te starten met smalspectrum antibiotica en te wachten op een klinische respons en/of diagnostische testresultaten.

Doctoraatsverdedigingen

• Inger van Heijl (1986, Velp) promoveerde op 3 november 2020 aan de Universiteit Utrecht. De titel van haar proefschrift was "Antibiotic Stewardship in Community-acquired pneumonia". Promotor was prof. dr. Marc Bonten (Afdeling Epidemiologie van Infectieziekten, UMC Utrecht) en copromotoren waren dr. Paul van der Linden en dr. Wendelien Dorigo-Zetsma (beiden Tergooi Ziekenhuis, Hilversum). In april 2020 startte Inger haar opleiding tot ziekenhuisapotheker in het St. Antonius Ziekenhuis in Nieuwegein.
• Valentijn Schweitzer (1987, Beverwijk) promoveerde op 3 november 2020 aan de Universiteit Utrecht. De titel van zijn proefschrift was "Improving community-acquired pneumonia treatment by antimicrobial stewardship". Promotor was prof. dr. Marc Bonten (Afdeling Epidemiologie van Infectieziekten, UMC Utrecht) en copromotoren waren dr. Edwin Boel (Afdeling Medische Microbiologie, UMC Utrecht) en dr. Jan Jelrik Oosterheert (Afdeling Infectieziekten, UMC Utrecht). In 2018 startte Valentijn zijn opleiding tot medisch microbioloog in het UMC Utrecht en het St. Antonius Ziekenhuis, Nieuwegein.