Vijf keer KWF-subsidie voor UMC Utrecht

Hoe kun je het best een blokkade van de maaguitgang wegnemen bij alvleesklierkanker? Of hoe is het aangeboren immuunsysteem in te zetten bij immuuntherapie? In totaal kregen vijf UMC Utrecht-onderzoeken deze week een KWF-subsidie toegekend. 

Van de nieuwste financieringsronde van KWF Kankerbestrijding, waarin 27 miljoen euro is toegekend aan Nederlands kankeronderzoek, gaat 4,4 miljoen euro naar acht Utrechtse onderzoeken. Het gaat om vijf onderzoeken in het UMC Utrecht, twee in het Hubrecht Instituut en een in het Helen Dowling Instituut.  

Blokkade maaguitgang opheffen

Soms veroorzaakt een tumor een blokkade van de maaguitgang, bijvoorbeeld bij alvleesklierkanker. Deze mensen hebben veel last van misselijkheid en braken waardoor ze meestal niet meer kunnen eten. De standaardmethode om zo’n blokkade op te heffen, is een chirurgische operatie waarbij een nieuwe verbinding tussen de maag en de dunne darm wordt gemaakt. Sinds kort is zo’n zelfde verbinding te maken met een minder belastend kijkonderzoek. Met een dunne flexibele slang met camera (gastroscopie) verbindt de MDL-arts de maag met de dunne darm door een speciale metalen stent (hol metalen buisje) te plaatsen. Het is nog niet bekend welke palliatieve behandeling de beste is voor patiënten die in de laatste maanden van hun leven verkeren.

In de ENDURO-studie gaat MDL-hoogleraar Frank Vleggaar met zijn collega’s beide methoden met elkaar vergelijken in een gerandomiseerde klinische trial (RCT)). Hierbij wordt geloot welke van de twee behandelingen een patiënt krijgt. “We gaan onderzoeken bij welke methode een patiënt het snelst weer normaal kan eten en we gaan bekijken of een van beide methoden na een aantal maanden een beter resultaat heeft. In de toekomst kunnen we dan kiezen voor de beste palliatieve methode voor patiënten die niet meer kunnen genezen van alvleesklierkanker.”

Neuro-endocriene tumoren identiciferen

Neuro-endocriene tumoren zijn kwaadaardige tumoren die op verschillende plekken kunnen ontstaan, zoals de maag, alvleesklier, darmen of longen. Om een patiënt zo goed mogelijk te kunnen behandelen, is het belangrijk de tumor goed te kunnen classificeren. Dat is met de huidige technieken nog te lastig. UMC Utrecht-onderzoeker Lodewijk Brosens heeft nu een KWF-subsidie ontvangen voor onderzoek om sneller tot een juiste diagnose te komen.

“Samen met het AvL en het Amsterdam UMC gaan we onderzoeken in hoeverre we hier de epigenetica voor kunnen gebruiken. Iedere cel in ons lichaam heeft weliswaar hetzelfde DNA, toch werkt een longcel bijvoorbeeld heel anders dan een darmcel. Dit komt door een soort laag over het DNA die bepaalt welke stukjes DNA aan en uit staan en daarmee hoe een cel zich moet gedragen. Dit is epigenetische markering. Op basis daarvan willen wij bij patiënten met uitzaaiingen, de primaire tumor identificeren en de tumoren beter classificeren. Hiermee denken we meer inzicht te krijgen in het gedrag van de tumor en zo beter voorspellen welke behandeling het best kan aanslaan.”

Nieuwe vorm immuuntherapie

Hoogleraar hematologie Jurgen Kuball ontvangt een KWF-consortium grant om een nieuwe vorm van immuuntherapie bij darmkanker te optimaliseren. Hieraan gaat hij de komende jaren samenwerken met het Hubrecht Instituut, het PMC en de universiteit van Freiburg. Zij gaan inzetten op het innate immuunsysteem. Dit is een onderdeel van het afweersysteem dat al bij de geboorte aanwezig is en geen genetische afwijkingen herkent. Dit innate immuunsysteem reageert op stress-signalen en op stofwisselingsveranderingen van cellen. “Juist deze mechanismen worden in cellen vanaf het begin van kankerontwikkeling aangezet. Gamma-delta T-cellen (gdT-cellen) zijn onderdeel van het innate immuunsysteem die beginnende kankercellen goed kunnen herkennen. Dit doen zij met behulp van bepaalde eiwitten die zich aan hun oppervlakte bevinden. Wij willen deze eiwitten gebruiken om bestaande afweercellen van patiënten zo aan te passen, dat ze ook weer tumorcellen herkennen en opruimen. De kennis over welke eiwitten precies die kankercellen herkennen en hoe ze dat doen,  is nog beperkt. Daarom zijn wij op zoek naar nieuwe eiwitten die nog meer verschillende kanker subtypes herkennen. Einddoel van dit onderzoek is om een nieuw levend geneesmiddel te ontwikkelen dat tegen darmkanker werkt en gebruik maakt van de  eiwitten geïsoleerd vanuit gdT cellen. Deze eiwitten zijn de basis voor een nieuwe vorm van immuuntherapie die afwijkingen in de stofwisseling van kankercellen herkent. Andere soorten immuuntherapieën zijn afhankelijk van DNA afwijkingen van kanker. Deze toekomstige nieuwe manier is wellicht effectiever.” 

Afweercellen modificeren

Ook UMC Utrecht onderzoeker Victor Peperzak krijgt een KWF-subsidie voor onderzoek om immuuntherapie te verbeteren. “Immuuntherapie met behulp van gemodificeerde afweercellen is veelbelovend. Helaas blijft de kanker-uitgroei na behandeling een terugkomend probleem. Door de toxiciteit van deze afweercellen beter te gebruiken willen wij hun capaciteit vergroten om zo terugkeer van de kanker te voorkomen. Met dit onderzoek borduren we voort op ons eerdere onderzoek. Als onze strategie blijkt te werken, vergroot dit de effectiviteit van immuuntherapie en de kans op genezing.”

DNA-mutaties en tumorgroei

Wat is de rol van erfelijke mutaties in het LKB1-gen in het ontstaan van darmkanker bij patiënten met Peutz-Jeghers syndroom? Voor dat onderzoek ontvangt hoogleraar celbiologie Madelon Maurice een KWF-subsidie. Omdat er weinig kennis is over hoe mutaties aan dit LKB1-gen het risico op kanker verhogen, zijn de behandelingsopties voor deze patiënten beperkt. Madelon: "Met deze subsidie gaan we samen met Amsterdam UMC, een levende biobank van organoïden opzetten: een verzameling van gekweekte minidarmen die afkomstig zijn van PJS-patiënten. Hiermee kunnen we nauwkeurig in kaart brengen hoe het verlies van LKB1 de organisatie, functie en vernieuwingsprocessen in de darm verandert. Daarnaast bekijken we hoe andere DNA-mutaties bijdragen aan de tumorgroei van deze patiënten. Met dit onderzoek hopen we bij te dragen aan nieuwe behandelstrategieën om de ontwikkeling van kanker te voorkomen. Zulke strategieën kunnen niet alleen PJS-patiënten ten goede komen, maar ook andere kankerpatiënten met mutaties in het LKB1-gen."

Het verschil maken

KWF-directeur Fred Falkenburg is blij met deze impuls: “De coronapandemie heeft de oncologische zorg flink ontwricht. Bevolkingsonderzoeken lagen stil, de zorg werd gemeden en behandelingen werden uitgesteld. Dat blijft niet zonder gevolgen. Door tientallen nieuwe onderzoeken te financieren, geven we een belangrijke en krachtige impuls aan de bestrijding van die andere pandemie: kanker. Dankzij onze donateurs kan KWF het verschil blijven maken.”