We weten nog weinig van de relatie tussen het coronavirus (COVID-19) en hart- en vaatziekten. Daarom heeft cardioloog Folkert Asselbergs een internationale studie opgezet. “We hebben dringend data nodig om het ziekteverloop van corona bij patiënten met hart- en vaatziekten beter te begrijpen.” Ziekenhuizen kunnen meedoen door cardiale gegevens van patiënten met corona op te nemen in het CAPACITY-register.

Op sociale media wordt flink gespeculeerd over COVID-19 en de risico’s voor mensen met hart- en vaatziekten. “Patiënten worden daar onrustig van”, weet cardioloog Folkert Asselbergs. “We krijgen veel vragen van hart- en vaatpatiënten: of ze kwetsbaarder zijn, over risico’s en over hun medicatie.”

Wat weten we daar inmiddels écht van? Hart- en vaatpatiënten kunnen ernstig ziek worden door het coronavirus en hebben een grotere kans om eraan te overlijden. Onder patiënten met COVID-19 die in het ziekenhuis belanden, lijken meer mensen te zijn met diabetes, een hoge bloeddruk (hypertensie) en/of een voorgeschiedenis van hart- en vaatziekten. Omgekeerd kunnen gezonde mensen door COVID-19 klachten krijgen zoals hartfalen of een ontsteking van de hartspier.

Eerst de feiten

Hoe komt dat? Hebben patiënten met corona bijvoorbeeld een hoge bloeddruk door hun gemiddeld hogere leeftijd of is er een relatie tussen hart- of vaatziekte en COVID-19? “Het is een kip-of-ei-kwestie”, zegt Folkert. “Om COVID-patiënten beter te kunnen behandelen, is het belangrijk dat we snel meer duidelijkheid krijgen. Ik wil geen aannames doen zonder gedegen wetenschappelijk onderzoek. Eerst de feiten.”

Het lijkt logisch dat een optelsom van longproblemen door COVID-19 en hart- en vaatziekten het risico op complicaties verhoogt. Longen, hart en vaten werken in het lichaam immers nauw samen om overal zuurstof te bezorgen. Maar echt inzicht in de manier waarop corona en hart- en vaatziekten elkaar beïnvloeden is er nog niet. Folkert nam daarom het initiatief tot de Europese CAPACITY-studie. Doel is om van zo veel mogelijk patiënten met corona zo snel mogelijk medische gegevens te verzamelen:

1. over (mogelijke) hart- en vaatklachten in het verleden;

2. tijdens de diagnose COVID-19;

3. over (latere) complicaties.

Een behoorlijke tour de force, want het onderzoek moest zo ongeveer meteen kunnen starten: de coronacrisis is immers nú gaande. “Het is bijzonder dat het belangrijke partijen als de Nederlandse Vereniging voor Cardiologie, de Hartstichting, de Harteraad, de Nederlandse Hartregistratie en de Werkgroep Cardiologische centra Nederland, verenigd in de Dutch CardioVascular Alliance, is gelukt om dit onderzoek samen binnen twee weken mogelijk te maken”, benadrukt Asselbergs. De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd ging binnen enkele dagen akkoord met de wijze van gegevensverzameling, de Medisch Ethische Toetsingscommissie (METC) Utrecht gaf binnen 24 uur groen licht. Folkert: “Dat we dit onderzoek kunnen doen, is te danken aan de inspanning van velen.”

Uitnodiging alle ziekenhuizen
Speciaal voor het onderzoek is op 27 maart de CAPACITY-website gelanceerd. Europese ziekenhuizen kunnen daarop medische gegevens delen van alle opgenomen patiënten met een positieve testuitslag of een hoge verdenking van COVID-19. Asselbergs nodigt alle ziekenhuizen van harte uit om zich via het CAPACITY COVID Registry zo snel mogelijk aan te sluiten bij het initiatief.
Van de 71 Nederlandse ziekenhuizen doen er inmiddels 44 mee aan deze observationele studie. Daarin worden – voor alle duidelijkheid – geen behandelingen getest, maar alleen medische gegevens verzameld en geanalyseerd. Ook ziekenhuizen uit België, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk zijn enthousiast om mee te doen en data te delen.
De organisatoren van de studie ondersteunen ziekenhuizen met alle benodigde documenten om snel toestemming te krijgen van hun METC en raad van bestuur of directie. “In veel gevallen lukt dat binnen 24 uur”, weet Folkert. Zo nodig is er voor de Nederlandse ziekenhuizen hulp vanuit de Werkgroep Cardiologische centra Nederland, een onderzoeksnetwerk van bijna 60 cardiovasculaire instituten. Dit netwerk helpt bij het opstarten van de registratie en het verzamelen van de gegevens. Folkert: “Veel wetenschappelijk onderzoek ligt door de coronacrisis tijdelijk stil. Onderzoekers en researchverpleegkundigen die noodgedwongen thuiswerken, helpen nu op afstand bij het verwerken van medische gegevens in de registratie.”

Geen extra handelingen

Ziekenhuizen delen medische gegevens van patiënten met COVID-19 al in de ISARIC-registratie van de Wereldgezondheidsorganisatie. CAPACITY breidt dat onderzoek uit met gegevens over hart- en vaatziekten om te achterhalen of COVID-patiënten die al hadden, of ze tot een risicogroep behoorden, hoe hun cardiale voorgeschiedenis eruitzag en wat daarover bekend is in hun medisch dossier. Voorbeelden zijn uitslagen van bloedonderzoek, hart-echo’s en/of -MRI’s, elektrocardiogrammen, behandelingen en operaties, en uitslagen van hart- en vaatonderzoek bij zeven en dertig dagen na opname in het ziekenhuis vanwege COVID-19.

Artsen en verpleegkundigen hoeven voor het CAPACITY-onderzoek dus geen extra metingen of handelingen bij patiënten te verrichten. Alle medische gegevens die nodig zijn voor de studie, staan namelijk al in het patiëntendossier omdat ze òf bekend zijn uit het verleden òf standaard worden geregistreerd bij COVID-19. In het CAPACITY-register worden deze medische gegevens veilig en versleuteld opgeslagen. Wetenschappelijk onderzoekers analyseren ze vervolgens. Asselbergs: “Ieder ziekenhuis kan zo helpen om meer inzicht te krijgen in de relatie tussen COVID-19 en hart- en vaatziekten.”

Eerste resultaten: midden april

 Nu de registratie is gestart, verwacht Folkert midden april al de eerste resultaten. Dan zal namelijk al veel bekend zijn over de kenmerken van patiënten met corona bij opname in het ziekenhuis. Bijvoorbeeld hoe groot het deel is dat al in behandeling was voor een hart- of vaatziekte. En welke klachten de patiënten hadden bij opname: kortademigheid of bijvoorbeeld pijn op de borst? “De eerste analyse zal al inzicht geven in de verschillen in klachten en verschijnselen tussen COVID-patiënten mét en zónder hart- of vaatziekten. Ook weten we dan meer over verschillen tussen leeftijdsgroepen en tussen mannen en vrouwen.”

In de weken erna zal meer kennis ontstaan over het verloop van de ziekte. Folkert: “De meest prangende vraag is welke hart- en vaatpatiënten een ziekenhuisopname vanwege COVID-19 redelijk doorstaan en welke een verhoogd risico hebben om op de IC terecht te komen of zelfs te overlijden. De vraag is ook wat we daar met behandelingen wel of niet aan kunnen doen.” 

Over zes weken tot twee maanden verwacht hij meer kennis over de invloed van hartmedicatie op COVID-19 en die van middelen tegen corona (zoals virusremmers en chloroquine) op hart- en vaatziekten. Daarbij wordt ook gekeken naar details als de dosering en hoe geneesmiddelen elkaar onderling mogelijk beïnvloeden. “Op lange termijn biedt dit onderzoek ook mogelijkheden om in de toekomst beter voorbereid te zijn op nieuwe uitbraken”, zegt hij. “Het is geen prettig idee, maar COVID-19 zal niet het laatste virus zijn waar we mee te maken krijgen. Laten we dus zo veel mogelijk leren van wat er nu gebeurt.”

Groot publiek belang

 Normaal gesproken moet aan patiënten toestemming worden gevraagd voor deelname aan een studie. In dit geval is dat omgekeerd. Ziekenhuizen mogen alle medische gegevens van patiënten met corona in het CAPACITY-register opnemen voor de studie. Patiënten die dit niet willen – of hun wettelijke vertegenwoordiger – kunnen hier bezwaar tegen maken door het invullen van een eenvoudig formulier.

“Dat we zo werken, heeft verschillende redenen”, legt Folkert uit. “Dit onderzoek dient om te beginnen een groot publiek belang, want de resultaten kunnen helpen om snel de zorg aan heel zieke patiënten te verbeteren. Daarnaast kun je mensen die worden beademd en in slaap zijn gebracht niet om toestemming vragen. Ook willen we contacten tot een minimum beperken en het zorgpersoneel niet extra belasten. Zij hebben in de zorg voor patiënten met COVID-19 natuurlijk wel wat anders aan hun hoofd.” En er is nog een reden om het zo te doen. “Uitleg geven over onderzoek, toestemming vragen en papieren ondertekenen leidt er nogal eens toe dat je alleen patiënten in een onderzoek krijgt die dat allemaal snappen. Daardoor krijg je dus een selectie van de bevolking. Dat willen we niet. Het gaat erom dat we snel een goed beeld krijgen van de relatie tussen corona en hart- en vaatziekten bij mensen uit de hele bevolking.”

Cardioloog Folkert Asselbergs werkte onlangs mee aan een Facebook-event van de Hartstichting met de titel ‘Hart- en/of vaatpatiënt en vragen over het coronavirus?’ Samen met huisarts Monique Tjon-A-Tsien beantwoordde hij vragen over COVID-19, risico’s en medicatie. Op de websites van de Harteraad en die van de Hartstichting staan coronadossiers met antwoorden op veel gestelde vragen.