Oratie Gönül Dilaver: Samen wijzer
Gönül Dilaver, hoogleraar Inclusief Hoger Onderwijs in het UMC Utrecht, hield op dinsdag 1 april haar oratie met de titel ‘Samen Wijzer - De kracht van verschillende perspectieven in onderwijs en wetenschap’.
"Jij bent toch biomedisch wetenschapper? Hoe kom je dan terecht als hoogleraar Inclusief Onderwijs?" Die vraag krijgt Gönül Dilaver regelmatig. En het is niet zo vreemd: haar carrière begon ooit als celbioloog, gespecialiseerd in samenwerking tussen cellen onder de microscoop. Inmiddels kijkt ze juist uitvergroot naar samenwerking tussen mensen – en hoe verschillende perspectieven samenkomen in onderwijs en wetenschap.
Gönül pleitte voor structurele vernieuwing in het hoger onderwijs: niet alleen om recht te doen aan de diversiteit van studenten, maar ook om de wetenschap zelf te versterken. "Onderwijs en wetenschap zijn geen gescheiden werelden," stelt zij. "Ze versterken elkaar – maar alleen als er ruimte is voor verschillende stemmen."
Dat is nodig, benadrukt ze, want wetenschappelijke kennis is niet zo universeel als vaak wordt aangenomen. In haar oratie gaf ze talloze voorbeelden van eenzijdige aannames in onderzoek. Zo werd medisch onderzoek jarenlang vrijwel uitsluitend uitgevoerd op mannelijke proefpersonen, waardoor ziekten als endometriose of vrouwelijke symptomen van hart- en vaatziekten lange tijd onder de radar bleven. Ook nu nog houdt slechts een klein deel van de studies rekening met sekseverschillen – met directe gevolgen voor de gezondheid van vrouwen.
Maar de blinde vlekken reiken verder dan sekse. Zo wees Gönül op hoe huidskleur een rol speelt in de herkenning van ziektes: op een donkere huid ziet de rode kring van de ziekte van Lyme er anders uit dan op een lichte, wat tot gemiste diagnoses leidt. In dermatologische studieboeken is slechts 3% van de afbeeldingen van een gepigmenteerde huid, bleek uit onderzoek dat zij samen met collega’s uitvoerde.
En in de snelgroeiende wereld van kunstmatige intelligentie ziet ze vergelijkbare patronen. AI-systemen worden vaak getraind op data die vooral afkomstig zijn van witte mannen, met als gevolg dat gezichtsherkenning zwarte vrouwen veel minder goed herkent. Gönül noemt het voorbeeld van een student die bij een online tentamen simpelweg te horen kreeg: “No face found.” Haar gezicht, met een donkere huidskleur, werd door de software niet herkend.
Betere inzichten
Volgens Gönül zijn dit geen incidenten, maar symptomen van een dieperliggend probleem: een wetenschappelijk systeem waarin bepaalde perspectieven structureel ontbreken. "Wetenschap gedijt bij diversiteit," stelt zij. "Niet alleen vanuit rechtvaardigheid, maar ook omdat het leidt tot betere inzichten." Ze verwijst naar Joseph Henrichs boek The WEIRDest People in the World, waarin wordt aangetoond dat bijna al het psychologisch onderzoek is gebaseerd op slechts een klein, relatief homogeen deel van de wereldbevolking. Wetenschap moet volgens Gönül dus verruimd worden – niet ter vervanging van bestaande kennis, maar ter aanvulling en verdieping ervan.
In haar werk als hoogleraar werkt Gönül aan onderwijsvernieuwing gestoeld op drie pijlers: representatie, acceptatie en educatie. Die pijlers zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Studenten moeten zich kunnen herkennen in hun docenten, zich welkom voelen binnen de academische wereld en worden uitgedaagd tot kritische reflectie.
Rolmodellen
Zo zetten zij onder meer het project Inspirational Stories for Young Scientists op, waarin studenten zelf op zoek gaan naar wetenschappelijke rolmodellen. Ze onderzocht hoe een gevoel van ‘erbij horen’ samenhangt met academisch succes, en ontwikkelde samen met collega’s programma’s die eerstejaarsstudenten helpen om zich thuis te voelen op de universiteit. "Een docent kan een groot verschil maken," zegt Gönül, terugdenkend aan haar eigen studententijd, waarin vrouwelijke hoogleraren nog zeldzaam waren.
In haar oratie onderstreept Gönül dat inclusief onderwijs méér is dan diversiteit op papier. Het vraagt om structurele keuzes in curriculum, didactiek en organisatie, omdat het de kwaliteit van wetenschap ten goede komt. Haar boodschap is helder: wie ruimte maakt voor verschillende perspectieven, maakt de wetenschap sterker. Of, zoals ze het zelf samenvatte in de titel van haar oratie: Samen Wijzer.
