Oefenen om op routine te kunnen varen

Een rampzalig scenario. Veel gewonden. Van jong tot oud. Wat een feestelijke, inspirerende congresdag moest worden met actuele thema’s als klimaatveranderingen, de CO2-uitstoot en brandstofvoorziening, eindigde in een drama.

Het slotcongres was vroeg begonnen, het zou een warme najaarsdag worden. Er waren sprekers uit binnen- en buitenland. Ook kinderen mochten vandaag hun visie en plannen delen met professionals op het congres. En veel familie en een aanzienlijk aantal hoogwaardigheidsbekleders zaten in de congreszaal.

De sfeer wordt snel grimmig als een flink aantal actievoerders in aantocht is. Zij willen het congresgebouw binnenvallen. Het lukt een groep van 3 á 4 man om zwaar bewapend en met gezichtsmaskers het gebouw binnen te dringen. Ze schieten om zich heen en roepen leuzen. De paniek is groot. Er is geen uitweg. Er vallen veel slachtoffers als er met handgranaten gegooid wordt. De dreiging blijft uren aanwezig. Er zijn veel gewonden, er vallen zelfs doden.

Rampen in het groot oefenen

Bovenstaand verhaal is gelukkig maar een scenario. Een zo realistisch mogelijk scenario. Het werd op zaterdag 5 november in scène gezet in het Calamiteitenhospitaal: een volledig operationeel ziekenhuis dat bij grote ongelukken of calamiteiten voor slachtoffers wordt opengesteld. Het Calamiteitenhospitaal staat paraat voor de opvang van grootschalige incidenten en kan binnen 30 minuten opgesteld worden. Jaarlijks is er een grote rampenoefening om mensen getraind te houden. “We oefenen omdat grote rampen met veel slachtoffers niet vaak voorkomen. Maar als zoiets wél gebeurt, dan moet je op routine kunnen varen. Daarnaast oefenen we om beter te worden. Elk jaar komen er weer nieuwe leerpunten uit de grote rampenoefening, die verwerkt worden in het verbeterproces en draaiboek met verschillende scenario’s”, vertelt medisch manager van het Calamiteitenhospitaal en traumachirurg Mirjam de Jong van het UMC Utrecht. “Deze oefening was extra belangrijk, want we hadden het al twee jaar niet gedaan door corona. Iedereen is gretig om extra informatie te krijgen en op te frissen. Hoe werkt het ook alweer? Net als bij een examen, je gaat niet al een half jaar van tevoren leren.”

Levensecht gegrimeerd

Het scenario van de aanslag tijdens het slotcongres werd groots en realistisch geoefend. Met maar liefst 130 lotuspatiënten* en –verwanten (volwassenen en kinderen) die levensecht gegrimeerd zijn met wonden en bloed, die gillend, roepend, huilend of doodstil met een ambulance worden aangevoerd. Verschillende zorgverleners zijn die ochtend gebeld en binnen een half uur ter plekke in het Calamiteitenhospitaal. Het zijn geen acteurs, maar medewerkers van het UMC Utrecht en Defensie die mee-oefenen: verpleegkundigen, artsen, laboranten, beveiligers, brandweer en managers. Maar bijvoorbeeld ook ict'ers, cateringmedewerkers en secretaresses. “De acteur-slachtoffers en verwanten spelen echt drama, om akelig van te worden. Je ziet eerst chaos en een grote groep van 600 mensen, maar al snel zie je dat het strak georganiseerd is. Veel collega’s vinden het ook fijn om te oefenen, zelfs op hun vrije zaterdag. Dit is ons vak, we houden van uitdagingen en dit is een uitdaging waarvan we weten dat we het kunnen en er altijd klaar voor staan.”

Iedereen was kapot aan het einde van de oefendag

“Toen ik tien jaar geleden begon, oefenden we met 30 patiënten. Dat vonden we al heel wat. We breidden uit naar 60 patiënten. Toen volgden de terroristische aanslagen in Parijs in 2015, met heel veel slachtoffers. Sindsdien zijn we met grote aantallen gaan oefenen, om zo ons systeem onder druk te zetten. De eerste keer was iedereen kapot – en tevreden - aan het einde van de oefendag. De keren daarna gingen de oefeningen steeds soepeler en sneller. Dertig patiënten gaat met gemak, maar bij 100 of 150 krijg je heel andere uitdagingen. Spullen te kort, handen te kort, ruimte te kort”, aldus Mirjam.

Het rampenopvangplan van Nederland

Mirjam: “Het Calamiteitenhospitaal is uniek en is ook hét rampenopvangplan van Nederland. We kunnen zo op een centrale plek heel veel slachtoffers opvangen, zodat andere ziekenhuizen hun zorg niet hoeven af te schalen. Vanuit het Calamiteitenhospitaal worden de patiënten daarna gefaseerd weer verdeeld over andere ziekenhuizen. Als medisch manager ben ik trots op het Calamiteitenhospitaal: dit bestaat nergens anders in de wereld. Het is een unieke locatie in het midden van een militair hospitaal, een level 1 traumacentrum en het vergiftigingencentrum. Met al deze kennis kunnen we incidenten van elke origine aan.”

Eerdere openstellingen en scenario’s

Een voorbeeld van de openstelling van het Calamiteitenhospitaal was de tramaanslag in Utrecht in maart 2019. Mirjam: “Er waren weliswaar weinig slachtoffers, maar het had een enorme impact op het personeel en de stad Utrecht. Er was collectieve angst. Maar je moet op alle scenario’s voorbereid zijn: elk incident vraagt 80 procent dezelfde aanpak en routine. En 20 procent is maatwerk voor de specifieke ramp of situatie. Voor meerdere situaties hebben we scenario’s in ons hoofd, maar er komen altijd nieuwe dingen aan het licht die je niet kunt oefenen. We kunnen vertrouwen op de expertise van onze mensen. Daarop handel je. En dat komt altijd goed.”

*Lotuspatiënten zijn acteurs die levensecht geschminkt zijn. LOTUS staat voor Landelijke Opleiding Tot Uitbeelding Slachtoffers.