Moet je 80-plussers voor wie dat medisch zinvol lijkt, altijd op de IC opnemen? Of moet je alle – ook de niet-medische – voor- en nadelen tegen elkaar afwegen voor je tot IC-opname overgaat. Intensivist in het Diakonessenhuis Lenneke van Lelyveld en UMC Utrecht hoogleraar Intensive Care Diederik van Dijk denken dat laatste. Lenneke promoveerde op 22 april op dit onderwerp. “Soms denk ik: wat doen we ze aan in hun laatste levensfase.” Beiden pleiten voor een zorgvuldiger afweging of je een oudere op de IC moet opnemen of niet.
Nederland vergrijst en dat heeft zijn weerslag op onze gezondheidszorg. Hoewel op dit moment minder dan vijf procent van de Nederlanders tachtig jaar of ouder is, zijn zij verantwoordelijk voor meer dan tien procent van de ziekenhuisopnames en vijftien procent van de IC-opnames. Lenneke startte haar onderzoek zo’n vijf jaar geleden. Het laat zien dat ouderen op de IC twee keer zo vaak sterven als jongeren. Ook na de IC-opname is hun sterftekans veel groter en hebben zij een grotere kans op fysieke en cognitieve achteruitgang. Oudere patiënten hebben daardoor vaak minder te winnen met een IC-opname dan jongeren.
Angsten en depressies
Een IC-opname is voor iedereen belastend. Bovendien hebben sommigen na die tijd klachten als angsten, depressies en fysieke achteruitgang. Het kost ouderen veel meer tijd om te revalideren en ze worden vaak niet meer helemaal de oude. Ze houden restklachten, kunnen regelmatig niet meer zelfstandig wonen en zijn vaak afhankelijker na een IC-opname.
De boodschap om iemand niet op de IC op te nemen, is vaak een hele lastige weet Lenneke. “Als het om een spoedopname gaat, is er vaak niet de tijd om alles goed te overwegen. Dan is het gemakkelijker om alles op alles zetten dan te beslissen sommige dingen niet te doen. Tegelijkertijd hoor ik regelmatig van familieleden dat als ze van te voren alles hadden geweten, ze hun naaste een boel ellende hadden willen besparen. Er is veel te zeggen voor een iets korter leven, maar een rustiger stervensproces. “
Maar een IC-opname kán voor een oudere wel zinvol zijn, zelfs voor een 90-plusser. Uit het onderzoek van Lenneke blijkt dat niet alleen de leeftijd en de aard van de medische aandoening invloed hebben op de kans om een IC-opname goed te doorstaan, maar ook de mate van kwetsbaarheid. “Ik wil dus helemaal niet concluderen dat we ouderen niet meer op de IC moeten opnemen, maar wel dat we de voor- en nadelen per persoon goed met patiënten en hun naasten moeten bespreken.”
Nee, tenzij
Diederik is het helemaal met haar eens. “Je zou kunnen beargumenteren om voor een ‘nee, tenzij’-beleid te kiezen. Dan neem je 80-plussers in principe niet meer op de IC op, tenzij er voldoende signalen zijn dat een IC-opname wel zinvol is.” Het gaat Diederik daarbij niet om de hoge kosten van een IC-opname. Ook schaarste aan IC capaciteit speelt in normale tijden (zonder Corona) voor hem geen grote rol. “Het gaat hem vooral om de kwaliteit van de laatste levensfase. Hoeveel heb je als 80-plusser nog te winnen met een langdurige IC- behandeling? En wat is de prijs die je daarvoor betaalt? Moet je vijf 80-plussers een nare IC behandeling geven, als slechts één van die vijf het op een goede manier overleeft?”
Meer het gesprek aangaan dus. Diederik: “Dat gebeurt nu ook al regelmatig. Veel kwetsbare ouderen kiezen na zo’n gesprek – alles overwegende – niet voor een IC-opname. Maar zo’n gesprek zou eigenlijk standaard moeten zijn. Iedere huisarts, arts en ook patiënten en hun naasten, zouden zich soms de eerlijke vraag moeten stellen: hoe groot is de kans dat deze patiënt over een jaar nog in leven is? Als die kans niet zo groot is, is een gesprek nodig over de voor- en nadelen van zaken als ziekenhuisopname, reanimatie, en IC-opname. Kortom, over wat patiënten in medisch opzicht nog willen in hun laatste levensfase. Ik denk dat velen dan liever kiezen voor een kortere laatste fase en thuis overlijden, dan de kans dat ze op de IC overlijden of – als ze het overleven – de zeer belastende tijd daarna. Ouderen zitten van nature in hun laatste levensfase. We moeten ervoor waken die niet vervelender te maken dan nodig.”
