Bredere blik op psychiatrische patiënt

“Kun je iets over jezelf vertellen?” Die vraag levert meestal een ander gesprek op dan: “Waar heb je last van?” In het UMC Utrecht is de zogeheten netwerkintake ontwikkeld voor mensen met psychische kwetsbaarheid. Kinder- en jeugdpsychiater Bas Oude Ophuis: “We willen loskomen van de situatie waarin we vooral probleemgestuurd denken en niet zelden wordt overgegaan tot medicatie.”

Een angststoornis, burn-outklachten, gecompliceerde rouw of een andere vorm van psychische ontregeling. “Best veel mensen worden hier op enig moment in hun leven mee geconfronteerd”, zegt Bas Oude Ophuis. “Iedereen is er in zekere zin vatbaar voor; psychische kwetsbaarheid hangt vaak ook samen met tegenslag in het leven.”

Waardevolle kanten

Jongeren tot achttien jaar die voor psychische klachten worden behandeld in het UMC Utrecht, krijgen sinds begin 2021 te maken met een nieuwe benadering. Het gaat om de netwerkintake. Die is ontwikkeld onder leiding van Floortje Scheepers, hoofd van de afdeling psychiatrie en hoogleraar innovatie in de geestelijke gezondheidszorg. Bas en zijn collega’s zijn enthousiast. Hij zegt: “We kijken nu breder naar een kind of jongere: we krijgen een vollediger plaatje. Op deze manier zie je niet alleen iemands ‘ziekte’, iemands lijden, maar ook de positieve en waardevolle kanten in zijn of haar leven.”

Verandering

Een arts wordt opgeleid om gezondheidsproblemen op te lossen. Traditioneel staat daarom de klacht van de patiënt centraal tijdens het gesprek tussen de dokter en de zieke. In de afgelopen jaren is die benadering aan het veranderen: dokters besteden ook aandacht aan wat de patiënt wél kan en wat deze leuk en zinvol vindt in het leven. Het kan aanknopingspunten opleveren voor de behandeling. Dit is ook een belangrijk uitgangspunt bij de netwerkintake.

Jongere in zijn context

Bas: “Voorheen was onze eerste vraag aan een jongere: Waar heb je last van? Of: Wat is er aan de hand? Dan vertelde iemand over zijn of haar problemen en was het doel om de klacht te verminderen, vaak aan de hand van een richtlijn of protocol. Maar iemands leven bestaat uit méér dan die problemen. Bij de netwerkintake is daarom de eerste vraag: Kun je iets over jezelf vertellen? Dan zegt de jongere bijvoorbeeld hoe hij heet, met welke familieleden hij naar het ziekenhuis is gekomen, op welke school hij zit en of hij bijvoorbeeld lid is van een sportvereniging. Vandaar de naam netwerkintake: het gaat niet alleen over de jongere, maar over de jongere in zijn of haar context.”

Informatie op whiteboard

Belangrijk uitgangspunt van de nieuwe benadering is dat de psychiater de informatie in steekwoorden zichtbaar maakt op een digitaal whiteboard, in de vorm van een mind map. Bas: “Op deze manier zijn de situatie en het netwerk van de jongere heel overzichtelijk weergegeven: van eventuele broers en zussen tot school en van eventuele vrienden en vriendinnen tot de sportvereniging. Je ziet alle belangrijke onderdelen in het leven én de interacties ertussen. Daarna vragen we de jongere te vertellen hoeveel waarde de onderwerpen voor hem of haar hebben: een plusje, twee plusjes, een minnetje, twee minnetjes of neutraal. De psychiater schrijft de plusjes op in groen en de minnetjes in rood. Zo krijgen we in beeld wat iemand goed en leuk vindt en wat problematisch is. Het werken met kleuren geeft bovendien extra lading aan deze waardering.”

Keuze in behandeling

Bij de volgende stap bespreken de jongere, familieleden en psychiater welke van de plusjes ze gaan proberen te versterken en welke van de minnetjes ze draaglijker willen maken of zelfs verhelpen. Bas: “Het bord is verhelderend: het helpt iemand door de bomen het bos weer te zien. Maar het is soms ook confronterend: iemand ziet opeens wat allemaal is weggevallen uit zijn of haar leven, bijvoorbeeld dat hij niet meer sport en naar school gaat. Het overzicht op het bord helpt ons keuzes te maken in het behandelplan. En heel belangrijk: als het even kan bepaalt de jongere in samenspraak met het gezin. Wij schaven bij en zijn waar nodig natuurlijk kritisch.”

Vriendschappen herstellen

Deze brede blik op de patiënt kan betekenen dat de oplossing niet automatisch wordt gezocht in de psychiatrie. Bas: “Stel dat een jongere vertelt met veel plezier te hebben gevoetbald bij de plaatselijke sportvereniging, dat hij is gestopt vanwege zijn psychische klachten, maar dat hij graag weer zou willen beginnen. Dan kan een voetbalcoach misschien een belangrijke rol spelen. Ons uitgangspunt is: in de psychiatrie is er ruimte voor tal van therapieën en gesprekken, maar in andere delen van de maatschappij, met andere professionals of met vrijwilligers, kun je ook veel bereiken. We kijken nu creatiever naar de behandeling. Een deel ligt misschien in het herstel van vriendschappen en de sportclub, terwijl een ander deel kan bestaan uit psychotherapie.”

Verbazingwekkend

Bas deed onlangs de netwerkintake met een uit huis geplaatste tiener. “Hij heeft veel problemen en er hing veel negativiteit om hem heen. Tijdens een korte klinische opname bij ons hielp de netwerkintake hem en mij zijn leven en verhaal inzichtelijk te maken. Het werd duidelijk door welke omstandigheden zijn leven is gelopen zoals het is gelopen en waarom hij psychische klachten had. Tegelijkertijd werd duidelijk dat het een hele leuke knul was met verbazingwekkende kwaliteiten. Hij bleek ongelooflijk handig. We streven ernaar dat hij in contact komt met iemand uit het timmervak die hem onder zijn hoede neemt.”

Meer focus

De kinder- en jeugdpsychiater sprak pasgeleden een jonge vrouw die hij een aantal jaren geleden heeft behandeld. Destijds bestond de netwerkintake nog niet. “Ik vroeg of zij er haar voordeel mee zou hebben gedaan. Ze vertelde dat ze pas in de loop der jaren – na haar behandeling bij ons – durfde te vertellen waar de oorzaak van haar klachten lag. Er waren gezinsproblemen; vooral de interactie met haar vader bleek een probleem. Als we tijdens de behandeling in ons ziekenhuis hadden gewerkt met de netwerkintake, zouden we volgens haar tóen al tot die conclusie zijn gekomen. Dan zou ze waarschijnlijk twee minnetjes hebben gegeven aan de rol van haar vader en had dat meer aandacht gekregen in de behandeling. Achteraf zeg ik dat het gesprek met haar meer focus had gekregen als we toen de netwerkintake hadden gehad.”

Buiten het UMC Utrecht

Sommige volwassen patiënten in het UMC Utrecht krijgen ook de netwerkintake. Ook voor gebruik buiten het ziekenhuis is het zeer geschikt. Bas: “De benadering is bijvoorbeeld nuttig binnen ggz-instellingen, jeugdzorg en bij de huisarts. Collega’s uit het UMC Utrecht en ik geven workshops aan zorgverleners om ze vertrouwd te maken met deze nieuwe methode. Er wordt al mee gewerkt bij onder andere Dokter Bosman, Altrecht, GGz Centraal en Reinier van Arkel.” Hier vind je meer informatie over de netwerkintake.