Professor Jan Lagendijk heeft de Klaas Breur Award 2022 van de ESTRO gewonnen. Dit bijzondere eerbetoon van de Europese beroepsorganisatie voor Radiotherapie en Oncologie is toegekend vanwege de rol die Lagendijk had in de ontwikkeling van de MR-Linac. Hij geldt als een sleutelfiguur in de uitvinding van dit apparaat, dat een ‘revolutie in de radiotherapie’ bewerkstelligt. UMC Utrecht is de plek waar de MR-Linac ontwikkeld is en pionier in het toepassen van de nieuwe techniek. Inmiddels is de derde MR-Linac in Utrecht geïnstalleerd en zijn de apparaten in diverse radiotherapie afdelingen wereldwijd in gebruik.
De Klaas Breur Award is aan Jan Lagendijk uitgereikt tijdens het ESTRO-congres dat deze week plaatsvindt in Kopenhagen.
‘Zien wat je behandelt’ is het motto van de onderzoeksgroep van Jan Lagendijk. En dat is in de radiotherapie nog een betrekkelijk nieuwe verworvenheid. In de ‘reguliere’ radiotherapie worden enkel scans ter bepaling van het bestralingsplan gemaakt voorafgaand aan de bestralingsreeks. Bij de MR-Linac wordt dit dagelijks bij iedere bestraling gedaan. Daardoor kan gerichter en nauwkeurig bestaald worden. Deze zogenoemde beeldgestuurde radiotherapie is een enorme stap in de verbetering van radiotherapie behandelingen.
Beeldgestuurd bestralen
“Tot kort geleden konden we gewoon niet zien wat we deden tijdens een bestraling, laat staan er naar handelen”, vertelt Lagendijk. “We maakten vooraf aan de serie bestralingen een scan. En zagen waar de tumor zat op dat moment. Maar dat kan dagen later nét anders zijn: de patiënt ligt in een íets andere positie, organen zoals bijvoorbeeld de blaas en darmen zijn niet altijd even vol. En daarbij: een tumor beweegt in het lichaam, bijvoorbeeld door de ademhaling of darmbeweging. Hoe zorgvuldig je ook werkt, dat kan een verschil geven tot twee centimeter. En dan kan dus op de plek waar je bijvoorbeeld de prostaattumor bij de patiënt verwacht op het moment van de behandeling nét de endeldarm zitten. Als je realtime ziet wat je doet, kun je gerichter werken, en kan de tumor met een hogere dosis bestraald worden, in minder sessies. Beter, en minder belastend.”
De kracht van Utrecht
De MR-linac, het toestel dat ‘zien wat je behandelt’ mogelijk maakt, vindt zijn oorsprong in het UMC Utrecht. Het is een combinatie van een radiotherapie-versneller met een MRI-scanner. De technologie is door de onderzoeksgroep van Lagendijk ontwikkeld en het apparaat is door Elekta en Philips naar de markt gebracht. Inmiddels staan er ruim honderd, in Europa, de VS en Japan. Het is geen toeval dat we in Utrecht in staat waren om zo’n revolutionaire innovatie te ontwikkelen, stelt Lagendijk.
“Verbinding leggen tussen verschillende disciplines is precies wat ons met de ontwikkeling van beeldgestuurde radiotherapie heeft gebracht waar we nu zijn. Wij hebben die mix niet alleen gerealiseerd in een netwerk van samenwerkende instellingen, we hebben hem ook gevestigd binnen onze eigen instelling en afdeling. We hebben hier op één gang ict’ers, ingenieurs, wetenschappers en medici bij elkaar zitten. Die zijn met elkaar bezig om vraagstukken te benoemen, te analyseren, te formuleren wat er nodig is om een beperking in therapeutische mogelijkheden op te lossen, en dat vervolgens te gaan máken. En we hebben een hele sterke alliantie met bedrijven die wat we maken ook naar de markt brengen. Dat samen laten lopen van krachten, dat is in onze visie hoe we de geneeskunde verder kunnen brengen.”
Foto:
Prof.dr.ir. Jan Lagendijk krijgt de Klaas Breur Award uitgereikt tijden het ESTRO-congres in Kopenhagen, 9 mei 2022.
