Antibiotica bij ouderen met urineweginfecties
In een internationale studie onder leiding van Amsterdam UMC en UMC Utrecht hebben onderzoekers een interventie ontwikkeld om de diagnose en behandeling van urineweginfecties bij kwetsbare ouderen te verbeteren. Deze interventie heeft geleid tot een afname met 50 procent van het aantal antibioticavoorschriften bij ouderen voor urineweginfecties, zonder aanwijzingen voor nadelige effecten. Dit waren de belangrijkste conclusies van het proefschrift van Esther Hartman, die deze week in Amsterdam promoveert.
Artsen schrijven regelmatig antibiotica voor vanwege een verdenking op een urineweginfectie (meestal een blaasontsteking) bij ouderen, terwijl dit eigenlijk niet nodig is. Dit komt omdat een urineweginfectie niet altijd goed herkend wordt. Bij aspecifieke klachten, zoals een andere geur van de urine of ander gedrag, denken zorgverleners vaak onterecht aan een urineweginfectie. Daarnaast hebben kwetsbare ouderen vaak bacteriën in de urine zonder dat er sprake is van een urineweginfectie. Een urinetest is dan positief, wat vaak onterecht leidt tot een recept voor antibiotica. Hierdoor krijgen ouderen onnodig vaak te maken met bijwerkingen van de medicatie, zoals misselijkheid en diarree. Daarnaast heeft antibioticagebruik grote gevolgen voor de maatschappij. Bacteriën veranderen continu en kunnen ongevoelig (resistent) worden voor antibiotica. Deze resistentie kan er toe leiden dat antibiotica niet meer werkzaam zijn en infecties niet meer behandeld kunnen worden.
De richtlijnen adviseren om terughoudend te zijn met antibiotica en om deze alleen voor te schrijven bij klachten die echt bij een urineweginfectie passen. In de praktijk kan het lastig zijn om dit advies op te volgen. Om dat te verbeteren en onnodig antibioticagebruik tegen te gaan bij urineweginfecties bij ouderen, werd een internationaal onderzoek uitgevoerd vanuit de afdeling Ouderengeneeskunde van het Amsterdam UMC en de afdeling Huisartsgeneeskunde & Verplegingswetenschap van het Julius Centrum, onderdeel van het UMC Utrecht.
Het onderzoek vond plaats in huisartsenpraktijken, verpleeghuizen, woonzorgcentra, en thuiszorgorganisaties in Nederland, Noorwegen, Zweden en Polen. Onderzoekers deden interviews met kwetsbare ouderen, mantelzorgers, verpleegkundigen, verzorgenden, en artsen. Dankzij deze interviews begrijpen ze nu beter hoe een besluit om antibiotica voor te schrijven voor een urineweginfectie tot stand komt. Het onderzoek laat zien dat dit besluit vaak ingewikkeld is, onder meer omdat daar veel mensen bij betrokken zijn. Naast natuurlijk de oudere patiënt, zijn dat ook mantelzorgers, verzorgenden, verpleegkundigen, huisartsassistenten en de arts. Daarnaast hebben ook andere factoren invloed op de besluitvorming. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de kennis bij zorgverleners over urineweginfecties, de onderlinge communicatie en de organisatie van zorg.
Op basis hiervan ontwikkelden de onderzoekers een veelzijdige interventie om de diagnostiek en behandeling van urineweginfecties bij kwetsbare ouderen te verbeteren. Deze interventie – die aansluit bij de huidige richtlijnen - bestaat uit een beslisboom om te helpen in de besluitvorming, ondersteunende hulpmiddelen, scholingen en evaluatiesessies. Esther Hartman (Amsterdam UMC), die deze week promoveert op dit onderzoek, zegt: “We voerden een cluster-gerandomiseerde studie uit om de interventie te testen. Na randomisatie kreeg de helft van de deelnemende organisaties de interventie aangeboden. De andere helft van de organisaties paste zorg als gebruikelijk toe (controlegroep). Uit de resultaten van de studie, met gegevens van meer dan 1000 kwetsbare ouderen, blijkt dat de interventie het aantal antibioticavoorschriften voor vermoede urineweginfecties met de helft vermindert, zonder aanwijzingen voor nadelige effecten.”
Op dit moment loopt een vervolgonderzoek om deze interventie landelijk op te schalen voor gebruik in de dagelijkse praktijk. Hiermee hopen de onderzoekers dat de interventie op termijn toegankelijk wordt voor alle huisartsen en zorgverleners in de ouderenzorg.
